- Şırnak Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi
- Sayı: 33
- Bir İllet Karinesi Olarak Muhaddisin Kitabında Hadisin Yer Almaması
Bir İllet Karinesi Olarak Muhaddisin Kitabında Hadisin Yer Almaması
Authors : Bahadır Opus
Pages : 232-252
Doi:10.35415/sirnakifd.1335349
View : 430 | Download : 259
Publication Date : 2023-12-15
Article Type : Research
Abstract :İllet, kusursuz görülen bir hadisin sıhhatini etkileyen gizli bir kusurdur. Tespiti nispeten zor olan illet konusunda muhaddislerin dayanakları hadis ezberi, anlayış ve bilgi olmuştur. Diğer taraftan hadisçilerin illet tespitinde birtakım karinelerden hareket ettikleri de bilinmektedir. Muhaddisin kitabında hadisin bulunmaması bu karinelerden biridir. Muhaddisler bu karineyi kullanarak bazı hadislerin illetli olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Hadis münekkitleri, bir râvi hakkında şüpheye düştüklerinde ya da onun hata yapıp yapmadığını tespit etmek istediklerinde kitaplarına müracaat ederler. Bu yöntemle hatanın râvinin kitabından mı yoksa ezberinden mi kaynaklandığını tespit etmeye çalışırlar. Yine bu yöntem yardımıyla râvinin hocasının rivayetlerini ne ölçüde öğrendiğini test etme imkanına da sahip olurlar. Yahyâ b. Maîn muhaddisin kitabında hadisin bulunmaması gerekçesiyle tenkit yapan âlimlerdendir. Derâverdî > Alâ b. Abdirrahmân > babası Abdurrahmân b. Yakûb > Hz. Peygamber (s.a.s.) tarikiyle aktarılan bir hadis hakkında bu hadisin Derâverdî’nin kitabında bulunmadığını, onun hıfzından yaptığı rivayetlerde ise zayıf olduğunu belirterek tenkit etmiştir. İbn Ebî Hâtim babasına Haccâc b. Süleymân el-Kumrî > Leys b. Saʿd > Muhammed b. Aclân > Kaʿkaʿ b. Hakîm > Ebû Sâlih es-Semmân > Ebû Hüreyre kanalıyla aktarılan bir hadisi sormuş, Ebû Hâtim de "Bu hadis Haccâc’ın dışında kimsede yoktur ve Leys’in kitabında da bulunmamaktadır” sözleriyle hadisi tenkit etmiş ve ilgili karineyi kullanmıştır. Ebû Hâtim’in muhaddisin kitabında hadisin yer almaması gerekçesiyle illetli bulduğu çarpıcı bir örnek Muhammed b. Abdillah b. Mübârek el-Muharrim > Vekîʿ b. Cerrâh > İsmâîl b. Ebî Hâlid > Kays b. Ebî Hâzim > Ebû Hüreyre ve Ebû Saîd b. Yahyâ b. Ebî Saîd > Ebû Üsâme > İsmâîl Ebî Hâlid > Kays b. Ebî Hâzim > Ebû Hüreyre tarikleriyle aktarılmıştır. Ebû Hâtim bu hadisin Bündâr Muhammed b. Beşşâr’ın, Yahyâ b. Saîd > İsmâîl b. Ebî Hâlid tarikiyle aldığı hadisleri yazdığı kitabında da, Yaʿlâ b. Ubeyd’in İsmâîl b. Ebî Hâlid tarikiyle aktardığı hadislerin bulunduğu kitabında da yer almadığını söyleyerek hadisteki illete işaret etmiştir. Bu örneği çarpıcı kılan husus Buhârî tarafından rivayet edilmiş olmasıdır. Buhârî bu hadisi Sahîh’inde tam dört kere rivayet etmiştir. Müslim’in Sahîh’ine yönelik tenkitleriyle bilinen İbn Ammâr eş-Şehîd el-Herevî ve Dârekutnî de muhaddisin kitabında hadisin yer almaması karinesinden hareketle tenkit yapan münekkitlerdendir. Münekkitler bazen de şüphe duydukları bir hadisin tespiti noktasında muhaddisin kitabına müracaat etme ihtiyacı hissetmişlerdir. Öyleyse muhaddisin kitabında hadisin yer almaması illet karinesi olarak görülürken, kitapta bulunması ise hadisin ispatında delil olarak öne sürülebilmiştir. Örneğin Ebû Hâtim ve Ebû Zürʿa’ya Abdürrezzâk > Maʿmer > Zührî > Ubeydullah b. Abdillah b. Utbe > İbn Abbâs > Hz. Peygamber (s.a.s.) tarikiyle aktarılan hadisin, Hişâm ed-Destevâî > Ebân el-Attâr > Abdurrahmân b. İshâk > Zührî > Hz. Peygamber (s.a.s.) şeklinde mürsel olarak aktarıldığı sorulmuştur. Her ikisi de bu hadisi İbn Cüreyc’in Abdullah b. Ebî Lebîd > Zührî > Ubeydullah b. Abdillah > İbn Abbâs tarikiyle aktardığını söylemişler, bu sözlerini teyit sadedinde de Süfyân es-Sevrî’nin İbn Cüreyc’in kitabına muttali olduğunu ve orada bu hadisin Abdullah b. Ebî Lebîd> Zührî > Ubeydullah b. Abdillah > İbn Abbâs şeklinde yer aldığını nakletmişlerdir. Bu durumda hadisin muhaddisin kitabı çerçevesinde araştırılması, sonucuna göre hem hadisin illetine karine hem de ispatı ve teyidi için bir yöntem olarak tezahür etmiştir.Keywords : Hadis, Tenkit, İllet, Karine, Kitap.