- Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi
- Issue: 58
- Osmanlıda Kuruluştan XVI. Yüzyıla Atamalar ve Aziller
Osmanlıda Kuruluştan XVI. Yüzyıla Atamalar ve Aziller
Authors : Savaş Yilmaz
Pages : 59-83
View : 343 | Download : 73
Publication Date : 2023-04-30
Article Type : Research Article
Abstract :Osmanlılar yönetim sistemlerini kadim medeniyetlerin yönetim yapılarından etkilenerek kendilerine özgü dinamik ve güçlü bir mekanizma üzerine kurmuşlardı. Bu sistemin özünü; adalet, liyakat ve padişaha sadakat oluşturmuştu. Osman Bey, kadı ile beyi atayarak; yönetim ağının, ilk bürokratik yapısının örneğini vermişti. Orhan Bey ise bürokrasinin en yüksek kurumu Divân-ı hümâyûnu kurarak yönetim yapısını oluşturmuştu. II. Murat döneminde divanın fonksiyonları ile devletin kurumsal yapısı belirlenmişti. Divân-ı hümâyûnda; azl ve nasb (atama) ve terfiler görüşülür, en son padişahın ya da mutlak vekili vezir-i azamın oluru alındıktan sonra divandaki kalemler atama ve azilleri kayıt ederlerdi. Fatih ile kurumların gelişim çağı yaşanmış; idari, askerî vs. bürokratik kadroların yetiştirilmesi için Sahn-ı seman medresesi kurulmuştu. Merkez ve taşra idaresine atamalar ve aziller belirli kurallara bağlanarak ilk kez kanunnâme ile belirlenmişti. Padişah, atamalar ile azilleri; informel anlayıştan formel bir anlayışa kavuşturarak, devlet yapısında kuralları ve hiyerarşiyi ön planda tutmuştu. Aynı anlayışı Yavuz ve Kanunî sürdürmüşlerse de Kanuni’nin son dönemlerinde idari yapıda bozulmalar görülmüştü. XVI. yüzyılın ikinci yarısına gelindiğinde atama ve azillerde keyfilik ön plana çıkmıştı. Azledilenlerin yerine atananlar, görevlerine başlamadan azil beratlarıyla karşılaşabilmekteydiler. Çelişkiler yumağı içerisindeki yönetimin, basiretsizliği ile tutarsızlığı bazı sorunları beraberinde getirmişti. Taşra idarecilerinin hukuksuzluklarına dair tebaanın arz-i halleri, Divân-ı hümâyûna sağanak misali yağmaktaydı. Osmanlı merkez ve taşra yönetimi hakkında pek çok çalışma yapılmasına rağmen atamalar ile aziller hakkında müstakil çalışmanın olmayışı, bu konunun araştırılmasını gerektirmiştir. Konunun araştırılmasında mühimme defterleri ile seyahatnameler asıl kaynak olarak kullanılmıştır.Keywords : osmanlı Devleti, Yönetim, Sadakat, Liyakat, Atamalar ve Aziller