- Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi
- Issue: 58
- Klasik Dönem Osmanlı Matematiğinde Hindî Hesaba Giriş: Mürşidü’l- Muhâsibîn Örneği
Klasik Dönem Osmanlı Matematiğinde Hindî Hesaba Giriş: Mürşidü’l- Muhâsibîn Örneği
Authors : Tuba Oğuz Ceyhan
Pages : 182-194
View : 78 | Download : 86
Publication Date : 2023-04-30
Article Type : Research Article
Abstract :"Sayı saymak” anlamında mastar olarak kullanılan "hesap”; eski çağ uygarlıklarından itibaren farklı simgelerle vücuda gelerek, farklı sistemler çerçevesinde işlenmiştir. Ancak, ortaçağ, çağdaş dünyada kullanılan aritmetik anlayışının prensiplerine yön vermiş olması bakımından en güçlü etkiyi yapmış, doğu veyahut batıdaki uygarlıkların benimsedikleri hesap geleneklerinde belirleyici olmuştur. Osmanlılar dönemine gelindiğinde ise devlet teşkilatının temellerinin oluşmasının ardından, hesap adına son derece canlı bir döneme girildiğinden ötürü, kaleme alınan metinlerde, ‘hesap’ın farklı türlerine rastlanmıştır. Fakat, genel hesap kitaplarının dilinin Türkçe’ye dönüştüğü klasik dönemde, Kâtiplerin (muhasebecilerin) ağırlığı görülmekte ve kâğıt ve kalemin de yaygın olduğu bu zaman diliminde, Kâtipler tarafından telif edilen metinlerde farklı hesap türleri arasından hindî hesabın esas alındığı anlaşılmaktadır. Bu metinler aslında temel aritmetikten ibaret olmadığı gibi, sayılar teorisini canlandıracak bir hesap anlayışını da yansıtmamaktadır. Ancak, Kâtip Alaadin Yusuf’un Mürşidü’l-Muhasibîn isimli Türkçe eserinin ‘mukaddime (giriş)’si; Hint hesabıyla ilgili ana kavramları, ilkeleri ve birlik-çokluk gibi felsefi bahisleri içerdiğinden ötürü, eseri önemli bir seviyeye taşımış olup, Osmanlılarda Hindî hesabı temsil eden en iyi eserlerden biri haline getirmiştir. Çalışmamızda Mürşidü’l-Muhâsibîn’in temayüz ettiği ve Hindî hesaba giriş mahiyetindeki ‘mukaddime’ bölümü merkeze alınarak, Hindî hesabın Osmanlılardaki temelleri üzerinde durulmuştur. Böylece, metnin Osmanlı klasik dönem matematiğindeki yeri ortaya çıkarılmaya çalışılarak, muhtemel kaynakları ve etkisine dair noktalara ışık tutulmaya gayret edilmiştir.Keywords : Osmanlı, Matematik, Hindî Hesap, Kâtip Alaeddin Yusuf, Mürşid el- Muhasibin