- RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi
- Issue: 32
- Harezm bölgesi halfe ve bahşılarının çıraklıktan ustalığa geçiş ritüelleri: Fatiha alma
Harezm bölgesi halfe ve bahşılarının çıraklıktan ustalığa geçiş ritüelleri: Fatiha alma
Authors : Esra ÇAM
Pages : 1069-1085
Doi:10.29000/rumelide.1252881
View : 9 | Download : 2
Publication Date : 2023-02-21
Article Type : Research
Abstract :Harezm, bulunduğu coğrafi konumu ve sosyo-kültürel özellikleri nedeniyle tarih boyunca ticaretin ve kültürel ilişkilerin yoğun biçimde yaşandığı merkezi bir bölge olmuştur. Bölgede erken dönemlerden itibaren yerleşik hayata geçilmiş olmasının sosyal, kültürel ve ekonomik açılardan çeşitli olumlu yansımaları görülmektedir. Bu doğrultuda ticaret, ekonomi, bilim, mimari, edebiyat ve sanat alanlarında oldukça gelişmiş bir bölge olarak dikkat çeken Harezm’de pek çok bilim insanı, mutasavvıf, edebiyatçı ve sanatçı yetişmiştir. Kültür, inanç, sanat ve edebiyat başta olmak üzere çok çeşitli sahalardan farklı unsurları icralarında bütünleştiren bahşı ve halfeler de Harezm bölgesinin bu alanlardaki önemli temsilcileri arasında yer almaktadır. Öyle ki Harezm sanatının "anası” sazende halfeler, "atası” ise bahşılar olarak kabul edilegelmiştir. İster insanüstü güçler tarafından icracı olmaya çağırılmış olsunlar, ister aile içi aktarım yoluyla icracılığa başlamış olsunlar, isterse de icracılığa gönüllü talip olsunlar, halfe ve bahşıların hepsinin çıraklıktan ustalığa geçişleri belirli ritüeller bağlamında gerçekleşmek durumundadır. Eski kimliğin geride bırakılarak yeni bir kimlikle, yeniden yaratılışın, varoluşun kutsanmasını sembolize eden söz konusu geçiş ritüelleri aynı zamanda ustadan icazet alındığının topluma ilan edilmesi işlevine de sahiptir. Dolayısıyla da ortak inanç eylem ve söylem kalıplarıyla kuşaktan kuşağa geleneksel biçimde aktarılagelen halfelik ve bahşılıktaki ustalığa geçiş ritüellerinin hem bireysel hem de toplumsal boyutlara sahip olduğu görülmektedir. Bu çalışmada, Harezm bölgesinde gerçekleştirdiğimiz alan araştırmalarımız aracılığıyla elde ettiğimiz verilerden hareketle, bölgedeki önemli icracılar olarak dikkat çeken halfelerin ve bahşıların, çıraklık süreçlerini tamamlayarak ustalığa geçiş ritüelleri niteliğindeki "Fatiha alma” ritüeli ele alınmıştır. Söz konusu ritüelin başlıca özellikleri, türleri ve işlevleri belirlenerek, bu özellik ve işlevlerin Türk kültür ve inanç tarihi açısından kök ilişkileri çözümlenmiştir.Keywords : Özbekistan, Harezm, bahşı, halfe, geçiş ritüelleri, Fatiha alma