- RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi
- Issue: 25
- Bilinmeyen bir mizahî/aykırı sözlük: Abdi Kevenoğlu’nun Sözcüklerin Aynası (1990) adlı sözlüğü...
Bilinmeyen bir mizahî/aykırı sözlük: Abdi Kevenoğlu’nun Sözcüklerin Aynası (1990) adlı sözlüğü
Authors : Ahmet ISPARTA
Pages : 297-307
Doi:10.29000/rumelide.1014635
View : 8 | Download : 2
Publication Date : 2021-12-21
Article Type : Research
Abstract :Bir dilin içinden belirli kelimelerin seçilip şahsî düşünceler çerçevesinde eleştirel, mizâhî ve ironik bir dille yeniden tarif edildiği sözlüklere "mizahî sözlük” veya "aykırı sözlük” denmektedir. Bu türün Türkçe ile yazılmış, bugün için bilinen ilk örnekleri şunlardır: Yazarı meçhul olan Lugat-i Mîzâh (tahminen 1700’lerin sonu veya 1800’lerin başı), Teodor Kasap (1835-1897)’ın çıkardığı Hayal gazetesinde tefrika olarak yayımlanan Kâmûs-ı Muhtasar (1877), Direktör Mehmed Âlî Bey (1846-1899)’in kaleme aldığı ve türün en bilinen örneği olan Lehçetü ’l-Hakâyık (Tarîk gazetesinde tefrika olarak 1884, kitap olarak ilk baskı 1897, 3. baskı 1910) ve Hayâl-i Cedîd gazetesinde tahminen Ebüssüreyya Sami Bey (1868-?)’in kaleme aldığı yine tefrika hâlinde basılan Lugat-i Cedîde (1910). Dil ve edebiyat tarihimiz için önemli olan bu örneklerin hemen hepsi sınırlı sayıda kelimeyi içermektedir. Bu makalede Abdi Kevenoğlu’nun 1990 yılında kendi imkânları ile yayımladığı Sözcüklerin Aynası adlı daha önce bilinmeyen ve yaklaşık 3000 kelime ile önceki örneklerden çok daha fazla kelime içeren mizahî/aykırı sözlüğü tanıtılacaktır. Almanya’nın Bonn Konsolosluğunda 1960-1980 yılları arasında yirmi yıl kadar mütercim olarak görev yapan Abdi Kevenoğlu’nun, Sözcüklerin Aynası adlı sözlükte kullandığı dil ile, anılarından hareketle yazdığı Alamanya Alamanya (İzmir 1990) adlı eserindeki hikâyelerin dili birlikte değerlendirildiğinde, insanları ve toplumu dikkatle gözleyen ve bu gözlemlerini incelikle kaleme alan bir yazar olduğu görülecektir. Elinizdeki bu makalede Sözcüklerin Aynası sözlüğünde yer alan tarifler dil ve içerik bakımlarından ayrı ayrı incelenmiştir. İlk olarak tariflerdeki söz sanatları ve mizahı oluşturan dil oyunları ele alınmış, ikinci olarak yazarın insan ve topluma ilişkin gözlemleri içerik ve söylem düzeyinde incelenmiştir.Keywords : sözlük, aykırı sözlük, mizahî sözlük, Abdi Kevenoğlu, Sözcüklerin Aynası