Hikâyet-i Üveysü’l-Karanî’de dudak uyumu
Authors : Fecri YAVİ
Pages : 61-75
Doi:10.29000/rumelide.705510
View : 6 | Download : 3
Publication Date : 2020-03-21
Article Type : Research
Abstract :Dudak uyumu, Türkçenin en belirgin özelliklerinden biridir. Bu özellik Eski Türkçe döneminde büyük oranda korunmuş ancak Batı Türkçesinde bozulmaya başlamıştır. Eski Anadolu Türkçesi dudak uyumu bakımından Türkçenin en istikrarsız dönemidir. Bunun altında birtakım fonetik tesirler yatmakla beraber bazı kelimelerde herhangi bir sebebe bağlı olmadan uyumu bozucu yuvarlaklaşmaların olduğu görülmektedir. Uyumu bozan yapılar Klasik Osmanlıcada uyuma bağlanmıştır. Fakat bu süreç hemen olmamış, bir süre ek veya kelimelerin uyumu bozan şekillerinin yanında uyumlu şekilleri de kullanılmıştır. Türkçe gibi geniş alanlara yayılmış ve imparatorlukların dili olmuş bir dilin oluşumları, dönüşüm ve değişimleri için belli bir zaman aralığına ihtiyaç duyulmaktadır. Eklerin tarihi süreçte uyuma bağlanma hızlarının ve uyum sağlama durumlarının tespiti için geçiş dönemi eserlerinin incelenmesi şarttır. 15. yüzyılın sonlarıyla 16. yüzyılın başlarında yaşadığı kabul edilen Sabâyî mahlaslı müellifin kaleminden çıkmış olan Hikâyet-i Üveysü’l- Karanî adlı eserin barındırdığı örnekler üzerine yapılmış bu çalışmanın dudak uyumunun sağlanma sürecinin, bu süreçte Anadolu yazı dilinin tarihsel değişimlerinin ve bugünkü sistemli yapısını borçlu olduğu geçiş aşamalarının aydınlatılmasına katkı sağlayacağı düşüncesindeyiz. Eserde eklerin ikili kullanımlarına sıkça rastlanmaktadır. Çalışma neticesinde daima düz veya yuvarlak ünlülü olan kelime ve eklerin tespiti yapılmış ve örneklendirilmiştir. Fakat asıl önemli olan ve dönemi aydınlatabilecek yapılar ikili kullanımlardır. Bu ikili kullanımlar, kelimelerde olabildiği gibi eklerde de görülebilmektedir.Keywords : Dudak uyumu, Batı Türkçesi, Klasik Osmanlıca, geçiş aşaması