- RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi
- RumelidE 2019.Ö5 - II. Rumeli [Dil, Edebiyat, Çeviri] Sempozyumu Bildirileri Special Issue
- Tuva Türkçesinde "yansıma söz + de-, kıl- (kın- ve kılın-)" yapısı
Tuva Türkçesinde "yansıma söz + de-, kıl- (kın- ve kılın-)" yapısı
Authors : İlker TOSUN
Pages : 23-36
Doi:10.29000/rumelide.606066
View : 5 | Download : 2
Publication Date : 2019-08-21
Article Type : Research
Abstract :Yansıma sözcükler, doğanın, insanların veya hayvanların çıkarmış oldukları seslerin taklit edilmesiyle oluşan sözcükler olarak tanımlanabilir. Dilbiliminde bu tür sözcüklere İng. onomatopeia, mimetic word, echo word, echoism, imitative word; Alm. lautmalerei, schallnachahmung; Osm. lafz-ı taklidi, savt-ı taklidi; Rus. zvukopodrazhaniye; Tuv. öttünüg söster gibi adlar verilmektedir. Bütün dünya dillerinde yansıma sözcüklere rastlanılır. Türk dilinin tüm alanlarında da söz varlığında çok sayıda yansıma sözcüğe rastlamak mümkündür. Türk dilinde bu yansıma sözcükler kimi zaman çeşitli eklerle fiil haline getirilmektedir. Tuva Türkçesinde yansıma sözcüklere +IrA- (buzura- cızırdamak ); +(A)r- (dızıra- çatırdamak ); +LA- (siile- şiddetle esmek ); +rA- (şılıra- fışırdamak ); +DA- (ııtta- ses çıkarmak ); +A- (doğdura- gümbürdemek ); +KIlA- (dıŋgıla- şakırdamak ); +KAyn- (daldırtkayın - hışırdayıp durmak ) ve +GIr(A)- (kaŋgıra -, çıngırdamak ) gibi ekler getirilmek suretiyle fiiller türetilmektedir. Bu sahada ayrıca yansıma sözcükler yardımcı fiiller ile birlikte de kullanılabilmektedir. Tuva Türkçesinde yansıma sözcüklerle birlikte de- ve kıl-, kın- ve kılın- gibi yardımcı fiiller kullanılmaktadır. Bu yardımcı fiiller, bir sesin aniden ortaya çıktığını göstermektedir. Tuva Türkçesi gramerlerinde "dürgen vid” (anilik görünüşü) olarak isimlendirilen bu kullanımlar için şu örnekler verilebilir: çıjırt de- "gürültü yapmak”, dırbaş de- "irkilmek”; dazırt kın- "çatırdamak”, dıylaş kın- "sallamak”; dırt kıl- "aniden vurmak”, tok kıl- "vurmak”; karaş kılın- "görünüp kaybolmak”, kıŋgırt kılın- "çınlamak”. Bu çalışmada de-, kıl-, kın- ve kılın- yardımcı fiillerinin yansıma sözcüklerle olan kullanımı üzerinde durulacaktır.Keywords : Yansıma, yansıma sözcükler, Tuva Türkçesi, yardımcı fiil