- Rumeli İslam Araştırmaları Dergisi
- Issue: 5
- Tercüme-i Sıhâh-i Cevherî’den (Vankulu Lugatı) Tarama Sözlüğü’ne Katkılar
Tercüme-i Sıhâh-i Cevherî’den (Vankulu Lugatı) Tarama Sözlüğü’ne Katkılar
Authors : Ahmet Ihsan Dündar
Pages : 158-166
View : 26 | Download : 8
Publication Date : 2020-04-14
Article Type : Research
Abstract :Tarih boyunca komşuluklar, sosyal ve kültürel değişimler, fetihler, istilalar gibi çok değişik sebeplerle toplumlar birbirlerini etkilemişlerdir. Sözü edilen etkilerin tezahür ettiği en önemli alanlardan biri de dildir. Toplumların kullandıkları diller arasında da birbirinden etkilenmeler yaşanmış; birbirlerinden ödünç sözcükler, ekler, tamlamalar alıp vermişlerdir. Türkçe de uzun tarihi geçmişi boyunca bu etkileşimden nasibini almış olup Türklerin İslam’ı benimsemesinin ardından ilim dilinde Arapçanın, edebiyat dilinde ise Farsçanın Türkçe üzerindeki etkisi yoğun olarak görülmüştür. XIX. yüzyıldan itibaren başlatabileceğimiz Türkçenin söz varlığını tespit çabaları Cumhuriyet dönemine gelindiğinde bir sistem dâhilinde ve kurumsal olarak yürütülmüştür. Bu kapsamda bugün kullanılmayan ya da anlamı, şekli değişik olarak kullanılan Türkçe sözleri içeren bir sözlüğün hazırlanması maksadıyla 1935 yılında çalışmalar başlatılmıştır. Bu çalışmalar kapsamında XIII. yüzyıldan XIX yüzyıla değin kaleme alınan eserler taranmıştır. Söz konusu çalışmaların ilk aşamasında hazırlanan Tanıklarıyla Tarama Sözlüğü için 160; ikinci aşaması diyebileceğimiz ve bir önceki aşamanın verilerini de içeren Tarama Sözlüğü için 67 (toplam olarak 227) eser taranmıştır. Tarama Sözlüğü’nün ilk sayfalarında kısaca tanıtımı yapılan bu eserler arasında yer almadığından dolayı taramaya konu edilmediği sonucuna varabileceğimiz Vankulu Lugatı ve bu lügatin içerdiği Türkçe söz varlığı örnekleri bu çalışmamızın konusunu teşkil etmektedir. Vankulu Lugatı, Arap Dili’nin en önemli sözlüklerinden olan ve İsmail b.Hammâd el-Cevherî tarafından kaleme alınan es-Sıhâh adlı eserin XVI. yüzyılda Osmanlı Türkçesine yapılmış bir çevirisidir. Bunun yanı sıra Osmanlı döneminde İbrahim Müteferrika’nın kurduğu matbaanın basımını gerçekleştirdiği ilk eser olma özelliği de taşımaktadır. Kaleme alındığı dönemin Türkçe sözcüklerinin, sözcük eklerinin ve kullanımlarının bir bölümünü içeren bir sözlük olması bakımından Vankulu Lugatı’nın, taramaya konu edilebilecek bir eser olduğunu söylemek mümkündür.Keywords : Tarama Sözlüğü, Vankulu Lügati, Cevherî, Sözlükbilim