- Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi
- Vol: 2 Issue: 2 - OCAK
- OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA KÖMÜR OCAKLARININ İŞLETİLMESİ (1839- 1918)
OSMANLI İMPARATORLUĞU’NDA KÖMÜR OCAKLARININ İŞLETİLMESİ (1839- 1918)
Authors : Yüksel Kaştan
Pages : 1-26
Doi:10.21021/osmed.217950
View : 6 | Download : 2
Publication Date : 2016-01-26
Article Type : Research
Abstract :Dünya’da en önemli enerji kaynaklarından biri kömür madenidir. Kömür önceleri ısınmada kullanırlarken daha sonra aydınlatmada, buharlı makinelerin icat etmesi ile buhar icat etmede kullanılmıştır. Sanayileşme süreci ile birlikte Avrupa’da ülkeler arasında kömür madenine ulaşmak için mücadeleler başlamıştır. Tarihsel süreç içerisinde gelişmiş ülkeler az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelere daha çok yeraltı madenlerine yatırım yapmışlardır. Esasen ülkelerin zenginlikleri yeraltı madenlerinin değeri ile ölçülmektedir. Bu nedenle yeraltı madenlerinin yoğun olduğu ülkelere yabancı sermaye akmıştır. Bir ülke kendi isteği ile yabancı sermayeyi ülkesine sokmayacağı için bu daha çok o ülkeyi borçlandırma şeklinde olmuştur. [1] 18.Yüzyılda sanayileşmesini tamamlayan ülkelerde oluşan sermaye faizlerin daha fazla olduğu ve nakit sıkıntısı çeken ülkelere doğru kaymıştır. İngiltere’nin gelişen sanayisine gerekli olan hammaddenin, madenlerin ve petrolün çıkarılması için Britanya Adalar Topluluğu içinde gerçekleştirdiği yatırımlar dünyada yabancı sermaye yatırımlarının başlangıcını oluşturmuştur. Daha sonra Fransa, Hollanda, Belçika ve diğer sanayi ülkeleri aynı yöntemi izlemiştir. [2] Osmanlı Devleti ile İngiltere arasında 1838 yapılan Serbest Ticaret Antlaşması sonrasında yabancı ülke şirketleri Osmanlı Devleti’nde mülk edinme haklarına sahip olmuştur. Ülkede yasal düzenlemeler ancak Tanzimat sonrasında yapılarak kömür madenlerinin yabancı firmalar tarafından işletilmesinin önü açılmıştır. Osmanlı Devleti kömür ihtiyacını yabancı ülkelerden sağlamaktadır. Yabancı şirketler bir taraftan Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde pazarlarını kaybetmek istemezlerken diğer taraftan madenleri kendi imtiyazlarına alma mücadelesi içine girmişlerdir. Bu süreçte Osmanlı Devleti’nde padişah fermanı ile Almanlar bakır ve krom, İngilizler bakır ve bor, Fransızlar kurşun ve kömür, İtalyanlar kükürt ve kömür yatakları ile ilgilenmiş ülkede küçük işletmeler kurmuşlardır. [3] Bu araştırmada kömür madeni ocaklarının Osmanlı Devleti’nde işletilme süreci, yasal düzenlemeler, Osmanlı Devleti ile yabancı şirketler arasında gerçekleşen mücadeleler, I. Dünya Savaşı’nda kömür madenlerinin stratejik önemi araştırılmıştır. [1] Halil Seyidoğlu, Uluslararası Finans , 3.Baskı, Güzem Yayınları No: 16, İstanbul, 2001,s.397; Mübahat Kütükoğlu, " Tanzimat Döneminde Yabancıların İktisadi Faaliyetleri ”, 150.Yıl Tanzimat , TTK Yayınları,Ankara 1992,s.124. [2] Tuncay Halaçoğlu, " Yabancı Sermaye ve Türkiye’de Yabancı Sermaye Uygulaması ”, Yayınlanmamış Y.L.Tezi, T.C. Başbakanlık DPT Teşvik ve Uygulama Başkanlığı, Ankara 1983,s.3. [3] Tayanç Tunç, Sanayileşme Sürecinde 50 Yıl , Milliyet Yayınları, Karacan Armağanı, İstanbul,1973,s.19.Keywords : Kömür, maden, Osmanlı Devleti, şirket, işletme, imtiyaz