تحقيق "رسالة في تحقيق معنى الحرف" للسيّد الشريف الجرجانيّ

Authors : Sahip Aktaş

Pages : 69-94

Doi:10.26570/isad.459787

View : 16 | Download : 9

Publication Date : 2018-09-30

Article Type : Research

Abstract :Bu makale, aklî ve naklî ilimlerin birçok alanında eser veren Seyyid Şerîf el-Cürcânî’nin (ö. 816/1143) Risâle fî tahkīk-i ma‘na’l-harf adlı risâlesinin tahkik ve tahlilinden oluşmaktadır. Seyyid Şerîf, ortalama üç varaklık bu küçük hacimli risâlesinde kelimenin kısımlarını teşkil eden isim, fiil ve harfin vaz‘î delâletlerini incelemeye tâbi tutmaktadır. Müellif, risâlenin girişinde ayna metaforu üzerinden "aslî/müstakil anlam” ile "dolaylı/müstakil olmayan” anlam arasındaki ilişkiye ve farklılıklara değinmektedir. Ardından bu anlam kategorilerinin "başlangıç” ( ابتداء ) anlamı özelinde tahlilini yaparak isim ve harf türleriyle bağlantısını kurmaktadır. Bu yaklaşımını güçlendirmek üzere nahiv literatüründe isim, fiil ve harf türlerine dair yapılan tanımların belirleyici unsuru olan "müstakil bir anlama sahip olan/olmayan” kaydının analizini yapmaktadır. Yaptığı bu analizle anlam ile îrap arasındaki ilişkinin varlığını ortaya çıkarmaktadır. Buna göre kelimenin kısımlarından olan isim, bağımsız bir anlama sahip olduğu için cümlede hem müsnedün ilehy hem de müsnet olabilmektedir. Harf, bağımsız bir anlama sahip olmadığı için ne müsnedün ileyh ne de müsnet olabilmektedir. Fiil ise bir yönüyle isme diğer yönüyle de harfe benzediğinden cümlede sadece müsnet olabilmektedir. Son olarak da yaptığı analizler sonucunda vardığı bu çıkarımını desteklemek üzere itiraz mahiyetinde muhtemel birtakım sorular sormakta ve bu soruları cevaplandırarak risâlesine son vermektedir. 
Keywords : Seyyid Şerîf el-Cürcânî, anlam, îrap, isim, fiil, harf, müsnedün ileyh, müsnet