- Türkiye Sosyal Araştırmalar Dergisi
- Vol: 173 Issue: 173
- İLKOKUL (İLKÖĞRETİM) SOSYAL BİLGİLER PROGRAMLARINDA MİLLİ BİLİNÇ VE BARIŞ DEĞERİNİN TARİHSEL SERÜVEN...
İLKOKUL (İLKÖĞRETİM) SOSYAL BİLGİLER PROGRAMLARINDA MİLLİ BİLİNÇ VE BARIŞ DEĞERİNİN TARİHSEL SERÜVENİ
Authors : Yusuf Keskin, Sevgi Coşkun Keskin
Pages : 51-86
Doi:10.20296/tsad.56428
View : 13 | Download : 9
Publication Date : 2014-03-01
Article Type : Other
Abstract :Ülkemizde, öğrencilere toplumsal yaşamla ilgili bilgi, beceri ve değerlerin önemli bir kısmı, ilköğretim okullarında okutulan Sosyal Bilgiler dersi yoluyla kazandırılmaya çalışılmaktadır. Vatandaşlık eğitiminde bir araç olarak görülen bu dersin içeriğinde geçmişten günümüze birçok değerin var olduğu ve bunların öğretim programlarına yansıtıldığı bilinmektedir. Bu değerlerden bazılarının (vatanseverlik, milli/ulusal bilinç, barış gibi) politik ve ideolojik kaygılarla programlara yerleştirildiği ve bunların dönemlere göre değişimler gösterdiği de bir gerçektir. Bu gerçekten hareketle çalışmada ilkokul (ilköğretim dördüncü ve beşinci sınıf) sosyal bilgiler programlarında yer verilen iki tartışmalı değerin (milli/ulusal bilinç ve barış) tarihsel süreç içinde incelenmesi amaçlanmıştır. Ayrıca programların bu iki değere yer verme durumu ile programın yayınlandığı dönemin siyasal ve sosyal gelişmeleri ilişkilendirilmeye çalışılmıştır. Bu nedenle çalışmada tarihsel yöntem kullanılmış olup, programlar incelenirken ise tarihsel yöntem içinde yer alan doküman analizi (belgesel tarama) tekniğine başvurulmuştur. Araştırma bulgularından hareketle Cumhuriyetin ilanından günümüze Sosyal Bilgiler dersinin çocuklara milli bilinç aşılamada bir araç olarak düşünüldüğü sonucuna varılmıştır. İncelenen ilkokul sosyal bilgiler öğretim programlarının tamamında bu değerin var olduğu tespit edilmiştir. 1924 tarihli programda sosyal bilgiler muadili derslerin içerikleri incelendiğinde bu değerin ekonomi odaklı olarak yapılandırıldığı görülmektedir. Bu değere yapılan vurgu yeni bir ulus-devlet sürecinin başladığının da kanıtıdır. 1926 tarihli programda ise bu değere yönelik vurgunun daha da arttığı gözlenmektedir. 1930’lu yıllara gelindiğinde ilkokul sosyal bilgiler programlarında yer verilen milli bilinç değerinde bir değişimin olduğu görülmektedir. Bu dönemde yayınlanan 1936 programında Türk tarih ve diline verilen ağırlığın arttığı gözlenmektedir. Bu değişimde Atatürk tarafından oluşturulan Türk Tarih Tezi ve Güneş Dil Teorisi de etkili olmuştur. Bu nedenlerden dolayı 1936 programında milliyetçi söylem baskındır. Ayrıca bir önceki dönemde başlayan eğitimin İslami unsurlardan arındırılması sürecinin bu programla tamamlandığı da anlaşılmaktadır. Özellikle Tarih derslerinde yer verilen konular incelendiğinde ağırlığın İslamiyet öncesi Türk tarih ve medeniyetine odaklandığı görülmektedir. Bir sonraki ilkokul programımız 1948 tarihli olup, tek parti ideolojisinin devam ettiğini göstermektedir. Çok partili hayat geçişten sonra yayınlanan ilk ilkokul programı 1962 tarihli olup, taslak bir programdır. Bu taslak program 1968 tarihinde düzenlenerek son şeklini almıştır. Dolayısıyla her iki programda benzer karakterdedir. 1962 taslağında yer verilen sosyal bilgiler muadili ders Toplum ve Ülke İncelemeleri’dir. Bu derse ait programda demokrasi ve insan haklarına yapılan vurgunun arttığı ve daha liberal bir milliyetçilik anlayışının benimsendiği görülmektedir. Bu program, liberalleşme ve demokrasi anlayışımızda bir değişim olduğunu da göstermektedir. 1968 programına gelindiğinde, 1962 programında Toplum ve Ülke İncelemeleri adıyla var olan ders Sosyal Bilgiler olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu programda milli bilinç değerine çok yoğun bir şekilde vurgu yapıldığı tespit edilmiştir. Bu programda da liberalleşme ve demokrasinin izlerini görmekteyiz. Her iki programda yer verilen tarih konuları karşılaştırıldığında -bir önceki dönemden farklı olarakİslamiyet sonrası Türk tarihine ayrılan payın arttırıldığı görülmektedir. 1980’li yıllara gelindiğinde küreselleşmenin etkisiyle ulusal kimlik tartışmaya açılmış ve vatandaşlık kurumu ile onun değerleri sorgulanmaya başlanmıştır. Bu dönemde yayınlanmış ilk sosyal bilgiler programı 1998 tarihlidir. Bu programda -daha önceki 1962 ve 1968 programlarına benzer şekilde- milliyetçi söyleme sıklıkla yer verilmiştir. 2000’li yıllara gelindiğinde ise küreselleşme olgusunun hazırlanan öğretim programlarına yansıtıldığı görülmektedir. Bu dönemde uygulamaya giren 2004 tarihli sosyal bilgiler programında bu değişim net olarak tespit edilebilmektedir. Bu programda da -daha önce incelenen tüm ilkokul sosyal bilgiler öğretim programlarında olduğu gibi- milli bilinç değerine sıklıkla vurgu yapıldığı gözlenmektedir. Fakat milliyetçilik anlayışında bir değişimin olduğu da söylenebilir. Bu programda daha liberal bir milliyetçilik anlayışı hâkimdir. İlk örneğini 1962 taslağında gördüğümüz liberal milliyetçilik anlayışı bu programla tam olarak uygulama sahasına girmiştir. Araştırmada tarihsel süreçte incelenen ikinci değer barıştır. Bu değerin 1960’lı yıllara kadar hazırlanan sosyal bilgiler programlarında doğrudan veya dolaylı olarak yer almadığı tespit edilmiştir. Barış değerine ilk vurgunun yapıldığı program 1962 tarihli İlkokul Programı Taslağı’dır. Taslak programda barış değerine yapılan vurgunun sınırlı olduğunu da belirtmek gerekmektedir. Taslağın giriş kısmında verilen amaçlarda ve sosyal bilgiler muadili Toplum ve Ülke İncelemeleri dersinin hedeflerinde bu değere rastlanmakta olup, programın diğer kısımlarında bu değere yönelik bir vurguya rastlanmamıştır. Daha sonra yayınlanan programların tamamında (1968, 1998 ve 2004 tarihli) bu değere yönelik vurguların olduğu tespit edilmiş olup, bunlarda da vurgu sadece programların giriş kısmı ile sınırlı kalmaktadır. Barış değerinde ise dönemlere göre bir değişimin olmadığı ve vurgunun genellikle Atatürk’ün ‘Yurtta sulh, Cihanda sulh’ sözlerine yer verilerek yapıldığı görülmektedir.Keywords : Değerler Eğitimi, Milli Bilinç, Barış, Milliyetçilik, Sosyal Bilgiler Programları