Çalıkuşu’nun öz-çeviri serüveni üzerine betimleyici bir çalışma

Authors : Muhammed Baydere, Ayşe Banu Karadağ

Pages : 314-333

Doi:10.29000/rumelide.606165

View : 17 | Download : 8

Publication Date : 2019-08-21

Article Type : Research

Abstract :Bu çalışmanın amacı Reşat Nuri Güntekin’in Türk edebiyatının klasikleri arasında yer alan Çalıkuşu adlı eseri bağlamında "öz-çeviri” kavramını yeniden ele almaktır. Çalıkuşu ilk olarak İstanbul Kızı başlıklı bir piyes şeklinde yazıldıktan sonra Reşat Nuri tarafından romana "çevrilmiş”, 1921 yılında Vakit gazetesinde eski harflerle tefrika edilmiştir. Kitap şeklindeki ilk baskısı ise 1922 yılında Orhaniye Matbaası tarafından yayımlanmıştır. 1922 ile 1928 yılları arasında yapılan ilk dört baskısının ardından Reşat Nuri tarafından yeni harflerle "yeniden yazılan” Çalıkuşu , 1937’de Yedigün ’de tefrika edilmiştir. Yeni harfle olan ilk kitap baskısı ise 1939’da İkbal Kitabevi tarafından yapılmıştır. Çalıkuşu ’nun geçirdiği "yeniden yazım” sürecini bir "diliçi çeviri” olarak ele alan ve söz konusu çeviriyi Reşat Nuri’nin yapmış olması itibarıyla romanı bir "diliçi öz-çeviri” (Canlı, 2018: 59; 2019) olarak değerlendiren bu çalışmada "öz-çeviri” kavramına ilişkin çeşitli kuramsal görüşler yeniden ele alınmaktadır. Literatürde öz-çeviri kavramı bugüne kadar dillerarası çeviri (Popovič, 1976: 19; Grutman, 2009: 57) ve diliçi çeviri (Canlı, 2018: 59; 2019) kapsamında tartışılmış; öz-çevirinin "neden” yapıldığı üzerine –iki dil ve kültür arasında gerçekleştiği düşüncesi temel alınarak– bir sınıflandırmaya gidilmiş ( Grutman ve Van Bolderen, 2014: 324-327 ) ve öz-çeviri "olağan dışı” bir çeviri örneği olarak görülerek "ya ‘çeviri’ ya da ‘yeniden yazım’” [1] ( Ehrlich, 2009: 243, 245) şeklinde bir sorgulamaya tabi tutulmuştur. Bu çalışmada ise, metinsel ve yanmetinsel (Genette, 1997) öğelerden elde edilen bulgular ışığında, bir roman olarak doğuşu "türlerarası çeviri” (Perteghella, 2013: 205) olan Çalıkuşu ’nun öz-çeviri sürecinden hareketle, öz-çeviriye ilişkin dillerarası ve diliçi çeviriyi içeren kavramsallaştırmaya yeni bir boyut daha eklenerek "türlerarası öz-çeviri” ("intergenre self-translation”) ve "türlerarası öz-çeviri yazar” ("intergenre-auto-translauthor”) [2] kavramları önerilmekte; çevirinin tarihselliğinin ve kültüre bağımlılığının altı çizilerek öz-çeviriyi doğuran nedenlere ilişkin dillerarası çeviri boyutunda oluşturulan sınıflandırmanın kısıtlılığı ve kısıtlayıcılığı vurgulanmakta; öz-çeviriye ilişkin "‘çeviri’ mi yoksa ‘yeniden yazım’ mı?” sorgulamasının içerimlerine ilişkin bir irdelemede bulunulmaktadır.   [1]             Kaynakçada aksi belirtilmedikçe çeviriler tarafımızca yapılmıştır. [2]             "Türlerarası öz-çeviri” ("intergenre self-translation”) ve "türlerarası öz-çeviri yazar” ("intergenre-auto-translauthor”) kavramlarının üretilmesinde Gülsüm Canlı’nın "Relocating Self-Translation from the Interlingual to Intralingual: Faulkner as a Self-Translauthor” (2018) başlıklı çalışmasında ve William Faulkner’ın Sanctuary Adlı Romanının Kaynak ve Erek Dizgedeki Çeviri Serüveni: Diliçi Çeviri, Öz-Çeviri, Yeniden Çeviri ve Dolaylı Çeviri Kavramları Işığında Bir İnceleme (2019) başlıklı doktora tezinde bulunduğu kavramsal önerilerden faydalanılmıştır.
Keywords : Çalıkuşu, diliçi çeviri, öz-çeviri, diliçi öz-çeviri, yeniden yazım