Abstract :Ağ teknolojisinin (network technology) hayatımızın her alanında etkisini hissettirdiği günümüzde en belirleyici araçlardan biri kuşkusuz internettir. Ağların ağı olarak da tanımlanan internet, beraberinde birçok yeni sosyal ve dijital etkileşim alanını da getirmiştir. Blockchain teknolojisinin yanı sıra metaverse de, geleceğin yaşam alanı olacağı yönündeki düşüncelerin eşliğinde hayatımıza girmiştir. Metaverse, fiziksel ve sanal dünyamız arasındaki sınırları bulanıklaştırmaya devam ederken, markalar, topluluklar, proje sahipleri ve girişimciler, daha gerçekçi bir sanal dünyanın tasarımı ile ilgilenmektedirler. Diğer taraftan ‘metaverse’ olgusunun gelişiminin önünde birçok engel de bulunmaktadır. Nitekim ‘birlikte çalışabilirlik’ (Interoperability) eksikliği en büyük engellerden biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Özellikle tek bir avatarın ya da sanal kimliğin ve finansal araç ya da varlıkların eş zamanlı olarak farklı platformlarda kolaylıkla kullanılabilmesi henüz istenen verimlilikte sağlanamamaktadır. Birbiriyle etkileşime giremeyen çok sayıda metaverse platformunun varlığı, kullanıcıların birden çok sanal dünyada özgürce gezinmelerine izin vermek yerine, etkileşimi belirli bir projeyle sınırlandırmaktadır. Metaverse, gündelik hayat pratiklerinin aynası olma iddiasını taşırken gerçek dünyamızda deneyimlediğimiz ortaklık ve birlikte çalışabilirlik tecrübesi, sanal alanda henüz yeterli seviyede gerçekleşmemiştir [1]. Birlikte çalışabilirlik veya “tek metaverse” üzerine çalışma ve projeler ertelendikçe, içinde bulunduğumuz çağın bir ‘çoklu-metaverse(ler’) hatta proto-metaverse dönemi olduğuna ilişkin görüşler ağırlık kazanmaktadır [2]. Konu ile ilgili akademik çalışmaların nicelik olarak henüz yetersiz olması da bir başka sorun alanıdır. Metaverse ile ilgili akademik birikim incelendiğinde, alanda ‘birlikte çalışabilirlik’ olgusu üzerine son derece kısıtlı sayıda çalışma bulunduğu gözlemlenmektedir. İlgili analiz ve araştırmaların, daha çok, alanda faaliyet gösteren uzman ya da proje temsilcileri tarafından ele alındığı anlaşılmaktadır. Çalışmamız akademik ve akademi-dışı literatürün farklı metaverse mecralarının birlikte çalışabilirliği sorununu hangi bağlamlarda ele aldığı üzerine odaklanacaktır. Çalışmamız metaverse ortamında birlikte çalışabilirlik olgusunun kavramsal bir değerlendirmesini ve mevcut literatürün analizini içermektedir. Bu kapsamda uluslarararası literatürde, başlığında metaverse kelimesi bulunan makalelerde ‘birlikte çalışabilirlik (Interoperability)’ anahtar kelimesinin hangi oranda ve hangi diğer temalar eşliğinde ele alındığı içerik analizi ile değerlendirilecektir. Derlenen veriler eşliğinde konu ile ilgili bir kavram haritasına ulaşılacaktır. Çalışmamız alanda var olan yetersizliğe dikkat çekmeyi ve özellikle Türkçe literatürde ortaya konulacak gelecek çalışmalar için bir yol haritası önermeyi amaçlamaktadır. Keywords : Birlikte çalışabilirlik, metaverse, proto-metaverse, çoklu evrenler-‘metaverse’ler
