- Asya Studies
- Vol: 6 Issue: 20
- HAMZA-NÂME’NİN 71. CİLDİNDE YAPI VE KAVRAM ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN DEYİMLER
HAMZA-NÂME’NİN 71. CİLDİNDE YAPI VE KAVRAM ÖZELLİKLERİ BAKIMINDAN DEYİMLER
Authors : Meriç Güven, Celal Eryiğit
Pages : 61-82
Doi:10.31455/asya.1068292
View : 14 | Download : 7
Publication Date : 2022-06-30
Article Type : Research
Abstract :Eski Anadolu Türkçesinin ilk devresinde yazılmış metinler, tarihî Türk bilim dilinin aşamalarının ve gelişme sürecinin takibi açısından zengin dil özellikleri ve söz varlığı içermektedir. Hamzavî’nin sade ve anlaşılır bir dil ile yazdığı Hamza-nâmeler de bu bağlamda önemli kaynaklardır. Hamza-nâmelerin 71. cildi, XIV. yüzyılda telif olarak yazılmış ve XIX. yüzyılda istinsah edilmiştir. Beş yüzyıl boyunca süregelen bu çalışma hem Eski Türkçe hem Eski Anadolu Türkçesi hem de istinsah edildiği dönemin dil özelliklerine ve söz varlığına sahiptir. Eserin deyim ve söz varlığı açısından zengin olmasından dolayı bu çalışmada deyimler incelenmiştir. Metinde belirlenen deyimler; yapı, kavram ve anlam özellikleri açısından ele alınmıştır. Çalışmanın giriş bölümünde deyimlerle ilgili genel bilgiler verilmiş ve Hamza-nâme’nin 71. cildi deyim, söz varlığı açısından tanıtılmıştır. İnceleme kısmında metinde tespit edilen deyimler sırasıyla yapı, kavram ve kullanım özelliklerine göre üç başlık altında bölümlendirilmiştir. Yapı bakımından deyimler birleşik fiil ve cümle yapısındaki deyim özelliklerine göre incelenerek gruplara ayrılmıştır. Kavram özelliklerine göre vücut organlarıyla ilgili kavramları karşılayan deyimler, sayılarla yapılan deyimler ve soyut kavramları karşılayan deyimler şeklinde sınıflandırılmıştır. Kullanım özelliklerine göre Türkiye Türkçesinde değişmeden kullanılan deyimler, Türkiye Türkçesinde değişmiş şekilleri kullanılan deyimler ve Türkiye Türkçesinde kullanımdan düşmüş deyimler başlıklarıyla incelenmiştir. Sonuç ve değerlendirme bölümünde deyimlerin tespit edilen yapı, kavram ve kullanım özellikleri sayısal verilerle gösterilmiştir. Buna göre metinde 364 deyim tespit edilmiştir. Bunlardan 331’i birleşik fiil yapısında, 33’ü ise cümle yapısındadır. Bir ögeli birleşik fiil yapısındaki deyimlerden en çok 194 deyim ile "nesne+fiil” biçimi mevcuttur. İki ögeli birleşik fiil yapısında ise en çok 17 deyim ile "nesne+dolaylı tümleç+fiil” şekli vardır. Eksiltili cümle yapısındaki deyimlerin sayısı ise 23’tür. Kavram özelliklerine göre en çok 169 deyim ile soyut kavramları karşılayan deyimler belirlenmiştir. Kullanım özelliklerine göre bakıldığında metinde tespit edilen deyimlerin 282 tanesi günümüzde az çok değişiklikle kullanılmaktadır. 82 tanesi ise günümüzde kullanılmamaktadır. Ayrıca metinde 21 tane özgün deyim tespit edilmiştir.Keywords : Hamza-nâme, Eski Anadolu Türkçesi, Deyim, Kavram, Yapı