- Sanat Tarihi Dergisi
- Vol: 27 Issue: 2
- Turfan Uygurs’ Contributions to Mahāyāna Buddhist Material Culture and Art Renaissance
Turfan Uygurs’ Contributions to Mahāyāna Buddhist Material Culture and Art Renaissance
Authors : Münevver Ebru ZEREN
Pages : 303-329
Doi:10.29135/std.453378
View : 6 | Download : 4
Publication Date : 2018-10-31
Article Type : Research
Abstract :Türkler Kuzey Çin’de kurdukları hanedanlıklardan itibaren Türkistan ve Çin’de Budizm, Budist felsefe ve Budist kültürün gelişmesine büyük katkı sağlamışlardır. Kuşanlar Dönemi’nde Kuzey Hindistan’da başlayan Mahayana Budist sanatı örnekleri, Turfan Uygurları arasında 10. yüzyıldan itibaren ortaya çıkmıştır. Mahayana Budizmi öğretisi, her Budistin kurtuluşa ulaşmak (“Buda olmak”) için tanrıların varlığını, onlara inanıp dua etmeyi vurgulayan; Hinayana Budizmi’nin aksine, hikmetten çok, sevgi ve inanca yer veren bir yaklaşıma sahiptir. Dolayısıyla Mahayana Budist sanatı, içinde Budalar, bodisatvalar ve Budist cennette onların maiyeti olarak yer alan bir çok semavi varlıklardan oluşan bir “harikalar dünyasını” Budist anlatıları çerçevesinde sergiler. Bu makalemizde Turfan Uygurlarının Mahayana Budist kültürüne dair eserlerinde işledikleri temaların ve sembollerin ortaya çıkışı ile bunların Mahayana Budist Sanat Rönesansına katkılarını çözümlemeye çalıştık. Buda olma dileğini anlatan ve ilk olarak MS 5. yüzyılda Kızıl 38. Mağara’da küçük boyutta, eşkenar dörtgen madalyon içinde görülen Pranidhi sahneleri, dev boyutlarını Uygurlar sayesinde kazanmışlardır. Sanata dair vurgulanan temaların ve bu temaların yeni temsillerinin şüphesiz Eski Türk kültürü ve dini ile güçlü bağları vardır. Makalemizde öncelikle Pranidhi sahnelerinin Türk kültüründeki atalar kültü ile ilişkisini sorguladık. Daha önce değerli kültür tarihçimiz E. Esin tarafından belirtilen; ikonografik açıdan Budist mandala ile Türk kültüründeki kuram kavramlarının benzerliğinden bahsettik. Budizm’e Eski Hint kültüründen geçen semavi varlıklardan muhafız Lokapalaların ve Buda’nın özel muhafızı Vajrapani’nin askeri görünümünü Türkistan’da kazandığının altını çizdik. Buda’nın ilk vaazını temsil eden dharma tekerleği etrafında iki geyik sembolünün Uygurlarda nasıl farklı bir hal aldığını ve olası sebeplerini tartıştık. Sayıları az olmakla birlikte Turfan’daki Uygur Budist cennet tasvirlerinin Dunhuang’da bulunanlardan farklı olarak cennetin nimetlerinden ziyade Buda ile birlikte olmak konusunu işlediğini öne sürdük. Son olarak da Uygur Mahayana Budist sanatının canlı ve gerçekçi üslubunu Eski Türk sanatından miras aldığını; aynı devamlılığın Budist sutralarda, özellikle Altun Yaruk’taki Budist anlatılarını duvar resimleriyle kolaylıkla eşleştirmeyi mümkün kılan anlatıcı tarzını örneklerle belirttik. Özellikle Pranidhi tasvirlerinde dünyevi sahneleri ve aşkın alt sahnelerini başarılı bir şekilde birleştiren güçlü anlatıcı tarzın bu rönesans açısından önemini vurguladık. Bu çalışmamızın, Budizm’i kabul ettikten sonra eski inanç ve dini görüşlerinin bazılarını devam ettiren ve onları Budist maddi kültürü ile birleştiren Turfan Uygurlarının kültür tarihine ışık tutmasını ümit ediyoruz.Keywords : Mahayana, Turfan, Uygurlar, Kültür, Budist Sanat